Zasady samokontroli glikemii przy użyciu glukometru dla osób dorosłych z cukrzycą

mgr Joanna Płoska, pielęgniarka diabetologiczna, dr n. med. Anna Jeznach-Steinhagen, diabetolog

Regularne pomiary poziomu cukru we krwi za pomocą glukometru u osoby dorosłej z cukrzycą oraz odpowiednia ich interpretacja to jeden z kluczowych elementów samokontroli choroby. Głównym celem leczenia cukrzycy jest utrzymanie stabilnego poziomu cukru we krwi. Nieprawidłowe stężenia glukozy we krwi oraz częste wahania glikemii uszkadzają naczynia krwionośne i prowadzą do wielu powikłań cukrzycowych. Straszenie powikłaniami w przyszłości często nie jest jednak skuteczne. Warto więc, aby chory zrozumiał, że to, co robi teraz, ma wpływ nie tylko na jego samopoczucie obecnie, ale również na zapobieganie wystąpieniu powikłań w przyszłości. Osoba chora powinna zrozumieć, że regularny pomiar poziomu cukru we krwi za pomocą glukometru to metoda nauczenia się, jak jej organizm reaguje na zmiany w sposobie odżywiania, aktywność ruchową, wdrażane leki oraz na okoliczności niesprzyjające wyrównaniu parametrów cukrzycy (infekcja, stres). Pacjent musi zrozumieć, że to, co wyświetliło się na ekranie glukometru, to jedynie ,,wynik” określonej sytuacji, a nie ,,porażka” jego terapii. Epizody niskiego cukru (hipoglikemii) i wysokiego cukru (hiperglikemii) w cukrzycy są naturalne, dlatego też idealne wyniki samokontroli wymagają doświadczenia. Wyniki samokontroli glikemii są również niezbędne w trakcie wizyty u lekarza i pomagają w ustaleniu, czy konieczna jest modyfikacja leków lub sposobu leczenia, oraz w kontroli skuteczności wprowadzanych zmian.

Głównym celem monitorowania glikemii w cukrzycy typu 2 (u chorych nieleczonych intensywnie) jest wykrycie nieprawidłowych (wysokich lub niskich) wartości glukozy we krwi. Chory, który świadomie obserwuje wahania glikemii na co dzień, zaczyna lepiej rozumieć swoją chorobę, zwiększa swoją motywację i może podejmować odpowiednie kroki, aby wyrównać swój poziom cukru we krwi.

Producenci glukometrów cały czas wprowadzają unowocześnienia i rozwiązania technologiczne, które mają ułatwić choremu pomiar glikemii. Glukometr dla chorego powinien być dobrany z uwzględnieniem jego wieku, sprawności manualnej, współwystępujących schorzeń i rodzaju leczenia. Ważne, aby glukometr osoby starszej miał odpowiednio duży wyświetlacz, był czytelny i prosty w obsłudze. Dużym ułatwieniem może być dodatkowo intuicyjna sygnalizacja kolorami dostępna m.in. w glukometrze One Touch Select Plus Flex®, która pomaga zrozumieć, czy wynik mieści się w określonym zakresie (kolor zielony), jest poniżej (kolor niebieski) czy powyżej (kolor czerwony) docelowego zakresu. Zakresy docelowe można ustalić indywidualnie w zależności od potrzeb chorego*.

Najważniejsze elementy przygotowania do pomiaru oraz pomiar poziomu cukru we krwi za pomocą glukometru. Przed użyciem glukometru do pomiaru stężenia glukozy we krwi, przeczytaj uważnie instrukcję obsługi dołączoną do opakowania.

1. Nie używaj pasków testowych do glukometru po upływie ich daty ważności (datę ważności znajdziesz na opakowaniu pasków).
2. Przed pomiarem starannie umyj ręce i miejsce nakłucia ciepłą wodą z mydłem (pod wpływem ciepła dochodzi do rozszerzenia naczyń, co powoduje zwiększenie przepływu krwi w naczyniach włosowatych i ułatwia jej pobranie) oraz dokładne je spłucz i osusz.
3. Masuj i/lub delikatnie ściskaj palec, który będziesz nakłuwać, tak aby ułatwić wypływ krwi.
4. Umieść pasek testowy w glukometrze i zamknij natychmiast opakowanie na paski.
5. Nakłuj boczną powierzchnię opuszka palca za pomocą nakłuwacza. Dzięki temu palce zachowają swoją funkcję czuciową. Przed nakłuciem dopasuj indywidualnie głębokość nakłucia. Ważne jest każdorazowe zmienianie miejsca nakłucia oraz oszczędzanie kciuka i palca wskazującego (gdyż są one bardziej ukrwione i wiążą się z większą bolesnością nakłucia).
6. Po włączeniu glukometru (automatycznie po włożeniu paska) zbliż pasek testowy włożony do glukometru do kropli krwi i zaczekaj, aż zostanie ona zassana (okno paska wypełni się całkowicie). Do pomiaru używaj pierwszej kropli krwi, gdyż wielokrotne jej wyciskanie powoduje rozcieńczenie jej płynem tkankowym.
7. Bezpiecznie usuń lancet (igiełkę w nakłuwaczu) do zamykanego pojemnika na skażony sprzęt ostry. Przed każdym kolejnym pomiarem zamontuj nowy lancet. Lancety do nakłuwacza są jednorazowego użytku.
8. Umyj dokładnie ręce wodą z mydłem po użyciu glukometru, pasków i nakłuwacza.
9. Uzyskany wynik zanotuj w dzienniczku samokontroli.

Zgodnie z najnowszymi zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2016 r.¹:

Pacjenci leczeni wyłącznie dietą powinni oznaczać glikemię:
raz w miesiącu, wykonując skrócony profil glikemii, czyli pomiary na czczo i 2 godziny po głównych posiłkach, raz w tygodniu o różnych porach dnia.

Pacjenci leczeni doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi i/lub analogami GLP powinni oznaczać glikemię:
raz w tygodniu, wykonując skrócony profil glikemii, czyli pomiary na czczo i 2 godziny po głównych posiłkach, codziennie, wykonując 1 pomiar o różnych porach dnia.

Pacjenci z cukrzycą typu 2 leczeni stałymi dawkami insuliny powinni oznaczać glikemię:
codziennie, wykonując 1–2 pomiary glikemii,
raz w tygodniu, wykonując skrócony profil glikemii, czyli pomiary na czczo i 2 godziny po głównych posiłkach,
raz w miesiącu, wykonując dobowy profil glikemii, czyli pomiary na czczo, przed każdym posiłkiem i 2 godziny po posiłku oraz około godz. 22.00, 24.00, 3.00–4.00 w nocy.

Pacjenci na intensywnej insulinoterapii (wielokrotne, co najmniej 3x dziennie wstrzyknięcia insuliny) niezależnie od typu cukrzycy, powinni oznaczać glikemię:
wielokrotnie (tj.co najmniej 4 x dziennie) w ciągu doby według ustalonych zasad leczenia oraz potrzeb pacjenta.

Wszyscy chorzy powinni oznaczać glikemię doraźnie, w sytuacji wystąpienia złego samopoczucia, nagłego pogorszenia stanu zdrowia, itp.

Zgodnie z zaleceniami liczba pomiarów rośnie wraz z intensywnością leczenia. Dla niektórych chorych może to wydawać się niezrozumiałe i trudne do zmiany ze względu na wiek i swoje wcześniejsze przyzwyczajenia.

Wahania glikemii w cukrzycy typu 2 są znacznie mniejsze niż w cukrzycy typu 1. Pacjenci, którzy nie przyjmują insuliny także powinni wykonywać pomiary poziomu cukru przed posiłkiem oraz po nim. Dzięki temu można ocenić, w jaki sposób konkretny posiłek wpłynął na stężenie glikemii. Niezwykle ważny jest poziom cukru porannego – najlepiej, gdy nie przekracza on 100 mg/dl, a cukier zmierzony 2 godziny po posiłku 180 mg/dl. Zalecane docelowe wartości mogą być jednak różne w zależności od wieku pacjenta, czasu trwania cukrzycy, ryzyka hipoglikemii i jej potencjalnych konsekwencji oraz współwystępujących chorób.

Wskaźnikiem dobrego wyrównania metabolicznego cukrzycy jest wartość HbA1c. Odzwierciedla ona średnie stężenie glukozy we krwi w okresie około 3 miesięcy poprzedzających oznaczenie (około 50% obecnej we krwi HbA1c powstaje w ciągu ostatniego miesiąca przed wykonaniem badania). Nie obowiązuje już jedna wartość HbA1c jako wartość docelowa dla wszystkich chorych.

Według najnowszych szczegółowych zaleceń klinicznych trzy wartości docelowe HbA1c to: ≤ 7% jako cel ogólny, ≤ 6,5% dla osób z krótkotrwałą cukrzycą typu 2 (bez rozwiniętych powikłań naczyniowych) oraz do 8% dla osób w starszym wieku, z wieloletnią cukrzycą i co najmniej jednym powikłaniem o charakterze makroangiopatii (przebyty zawał serca i/lub udar mózgu). Oczywiście odpowiednia samokontrola glikemii to niejedyny klucz do sukcesu powodzenia terapii cukrzycy. Oprócz utrzymania prawidłowego stężenia cukru we krwi ważne jest także obniżenie ciśnienia tętniczego i stężenia tzw. złego cholesterolu – frakcji LDL oraz obniżenie stężenia triglicerydów, prawidłowa dieta, w której należy uwzględnić rodzaj terapii (czy chory bierze insulinę, czy też leki doustne), oraz aktywność fizyczna. Samokontrola glikemii wraz z uwzględnieniem wszystkich wyżej wymienionych elementów może skutkować poprawą jakości życia osoby chorej i odsunięciem możliwych powikłań w daleką przyszłość lub całkowitym ich wyeliminowaniem.

Jak uniknąć błędów podczas wykonywania pomiarów cukru przy użyciu glukometru?

PROBLEM	CO ZROBIĆ?
Użycie zbyt małej kropli krwi do pomiaru	Jeśli kropla krwi nie wypełniła całkowicie okna kontrolnego, może pojawić się komunikat o błędnym pomiarze. Usuń stary pasek testowy, włóż nowy i wykonaj pomiar jeszcze raz.
Używanie tej samej igiełki (lancetu) w nakłuwaczu do wielu pomiarów	Do każdego testu używaj nowej, sterylnej igiełki (lancetu). Nakłuwacz przeznaczony jest dla jednego pacjenta. Nigdy nie udostępniaj nakłuwacza innym osobom, w tym członkom rodziny. Nie należy stosować tego samego nakłuwacza ani igiełek podczas pomiarów glukometrem u kilku pacjentów!
Wykonywanie pomiarów na kilku różnych glukometrach	Nie jest zalecane porównywanie wyników poziomu glukozy we krwi wykonanych za pomocą różnych glukometrów. Wyniki te mogą się różnić i nie świadczy to o prawidłowym bądź nieprawidłowym działaniu glukometru. Aby sprawdzić dokładność glukometru, należy raz na jakiś czas porównywać swoje wyniki z wynikami uzyskanymi w laboratorium.
Pożyczanie glukometru i nakłuwacza innym osobom/ członkom rodziny	Glukometr i nakłuwacz przeznaczony jest dla jednego pacjenta. Nigdy nie udostępniaj glukometru i nakłuwacza innym osobom, w tym członkom rodziny. Nie należy stosować tego samego nakłuwacza ani igiełek podczas pomiarów glukometrem u kilku pacjentów!
Niewłaściwe nakłucie palca, nakłuwanie ciągle tego samego miejsca, nakłuwanie palców wskazujących lub kciuków	W celu pobrania kropli krwi, nakłuj bok opuszki palca. Zmieniaj miejsce wkłucia przy każdym pomiarze, ponieważ powtarzanie nakłucia w tym samym miejscu może powodować bolesność i powstawanie zgrubień.
Przechowywanie pasków testowych i/lub glukometru w zbyt zimnym/gorącym lub wilgotnym miejscu	Zanim przystąpisz do pomiaru upewnij się, że glukometr i paski testowe mają tę samą temperaturę. Nie wykonuj pomiaru, jeśli zauważysz wilgoć na glukometrze. (Jeśli zauważysz wilgoć na glukometrze, przenieś glukometr i paski testowe do chłodnego, suchego miejsca i poczekaj, aż glukometr wyschnie). Przechowuj paski testowe w chłodnym i suchym miejscu w temperaturze od 5° do 30° C. Nie należy otwierać opakowania z paskami testowymi, dopóki nie jesteś gotowy/a, aby wyjąć pasek i wykonać pomiar. Użyj paska testowego natychmiast po wyjęciu go z fiolki, zwłaszcza, jeśli przebywasz w miejscu o wysokiej wilgotności. Szczelnie zamknij opakowanie pasków zaraz po pomiarze, aby uniknąć ich zanieczyszczenia lub uszkodzenia. Niewykorzystane paski testowe należy przechowywać tylko w oryginalnym opakowaniu. Po przeprowadzeniu pomiaru nie należy wkładać zużytych pasków testowych do opakowania.
Używanie przeterminowanych pasków testowych	Nie używaj przeterminowanych pasków testowych. Data ważności pasków umieszczona jest na opakowaniu.
Wykonywanie pomiaru bez uprzedniego umycia rąk, niedostateczne osuszenie rąk	Brudne ręce, pot, resztki jedzenia mogą zaburzyć wynik pomiaru, dlatego zawsze przed wykonaniem pomiaru cukru dokładnie umyj ręce wodą z mydłem, opłucz i dokładnie osusz ręce ręcznikiem.
Przemywanie palca do pomiaru alkoholem lub innym środkiem dezynfekującym	Przetarcie palca alkoholem przed pomiarem może zaburzyć wynik, dlatego zaleca się umycie rąk tylko ciepłą wodą z mydłem. Opłucz i dokładnie osusz ręce. Nie należy również kremować rąk przed pomiarem.
Wykonywanie pomiaru cukru tylko na czczo	Nie ograniczaj się tylko do pomiaru cukru na czczo. Kontrola stężenia glukozy we krwi przed i po posiłku może dostarczyć Tobie i Twojemu lekarzowi cennych informacji o wpływie spożywanych pokarmów i/lub leków (w tym insuliny) na poziom glikemii.
Wykonywanie pomiarów o stałych porach dnia, bez uwzględnienia pór spożywanych posiłków	Aby sprawdzić jak to, co jesz, ma wpływ na poziom glikemii, należy zawsze uwzględniać pory spożywanych posiłków, a nie trzymać się sztywno ustalonych godzin pomiarów i przeprowadzić pomiar 2 godziny od rozpoczęcia posiłku.
Wykonywanie pomiaru cukru tylko przed wizytą kontrolną u lekarza	Pamiętaj, że nie wykonujesz pomiarów cukru „dla lekarza”, ale dla własnego zdrowia, poprawy samopoczucia i wyrównania cukrzycy. Regularne pomiary glikemii za pomocą glukometru pomogą Ci dostarczyć cennych informacji na temat Twojego organizmu i jego reakcji na stosowaną terapię cukrzycową.
Zmiana diety i unikanie spożywania cukru tylko w dniach wykonywania profilu glikemii>	Dobrze zbilansowana dieta jest jednym z najważniejszych elementów w terapii cukrzycy. Warto wprowadzić zdrowe nawyki żywieniowe i konsekwentnie ich przestrzegać tak, aby stale osiągać pożądane wyniki glikemii.

Źródła:
¹Diabetologia Praktyczna, Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2016, str. A6-A7, 2016

© Johnson & Johnson Poland sp. z o.o. 2016 EMCO/OTB/0816/0121
Johnson & Johnson Poland sp. z o.o., ul. Iłżecka 24, 02135 Warszawa